Zajednička država Južnih Slavena poznata pod imenom Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca (SHS) stvorena je 01. decembra 1918. godine, a već sljedeće godine paravojne jedinice četničkog vojvode Koste Milovanovića-Pećanca pustoše područje Sandžaka. Ubijaju se najugledniji ljudi iz redova Bošnjaka. Podmuklo se likvidiraju predsjednici sandžačkih opština i vođe oslobodilačkog komitskog pokreta predvođene Jusufom Mehonjićem a kasnije i komandanti muslimanskih milicija u Sandžaku na čelu sa Aćif efendijom Hadžiahmetovićem.
Beogradski velikosrpski krugovi nisu prezali ni od likvidacije dr. Mehmeda Spahe (1883-1939), najpoznatijeg Bošnjaka u vrijeme Kraljevine Jugoslavije. Obzirom da se ministar Spaho otvoreno suprostavio tajnom srpsko-hrvatskom sporazumu o podjeli Bosne i Hercegovine iz 1939., knez Pavle Karađorđević je odlučio da se on ubije.
Prema riječima poznatog historičara i Titovog ličnog biografa dr. Mehmedalije Bojića: „U vrijeme kad su hrvatsko-srpski pregovori uznapredovali: „Mehmed Spaho je 29. juna 1939. godine otrovan u hotelu „Srpski kralj“ u Beogradu“. Sutradan je beogradski list „Politika“ na naslovnoj strani objavio vijest da je: dr. Mehmed Spaho, zaslužni državnik i rodoljub, iznenada umro od srčanog udara“. Tek mnogo godina kasnije , skoro do pred agresiju na Bosnu i Hercegovinu, utvrđeno je da je ministra Spaha otrovao konobar navedenog hotela Dragan Vujić po naređenju šefa beogradske policije Dragomira-Dragog Jovanovića.
Autor ovog teksta je u knjizi „Sinovi Sandžaka“ obradio ubistva najpoznatijih bošnjačkih vođa u obadva dijela Sandžaka, a o ministru Spahi je 2007. godine napisao posebnu knjigu koja nosi naslov: „Dr. Mehmed Spaho –državnik i borac za BiH“. Ona je ujedno i prva knjiga koja je napisana o najvećem Bošnjaku 20. vijeka.
POLITIČKA UBISTVA BOŠNJAČKIH VOĐA
U CRNOGORSKOM DIJELU SANDŽAKA
U periodu Kraljevine Jugoslavije i tokom i krajem Drugog svjetskog rata, od dušmanske ruke je likvidiran veliki broj bošnjačkih vođa, kako političkih tako i ratnih. Navešćemo ubistva političkih ličnosti po hronološkom redu:
-ubistvo Hilmi-bega Kajabegovića (1919), gradonačelnika Bijelog Polja (Akove),
-ubistvo Galjana Kršića (1934), predsjednika opštine Petnjica,
-ubistvo Rifata Burdžovića Trša (1942), sandžačkog tribuna
-ubistvo Jusuf-bega Ćorovića (1943), predsjednika opštine Lozna,
-ubistvo Šefkije Kršića (1945), predsjednika opštine Petnjica i
-ubistvo hodže Ibrahima (Ličine) Mekića (1947), predsjednika opštine Korita.
Novinska agencija „Sanapress“ je objavila autorove tekstove o ubistvu Jusuf-bega Ćorovića i hodže Ibrahima Mekića. Tema ovog teksta biće stradanje dvojice predsjednika opštine Petnjica: Galjana Kršića i njegovog sinovca Šefkije Kršića.
POLOŽAJ BIHORA U KRALJEVINI JUGOSLAVIJI
Sandžačka regija Bihor dijeli se na Donji i Gornji Bihor. Donji Bihor pripada opštini Bijelo Polje a Gornji opštini Petnjica i u njima živi većinsko bošnjačko stanovništvo. U komunističkoj Jugoslaviji mnoga sandžačka mjesta koja su imala status opštine postala su centar mjesnih zajednica i tako doživjela brz ekonomski pad, izgubivši perspektivu za bilo kakvu bolju budućnost. U Bjelopoljsko srezu status opštine su imali: Rasovo, Zaton, Lozna, Korita. Petnjica kao centar Gornjeg Bihora je status opštine izgubila u komunizmu 1957., nakon čega je ušla u sastav opštine Berane. Petnjica je status opštine u Crnoj Gori povratila 2013. godine. U sastav Petnjičke opštine ulaze sljedeća mjesta: Petnjica, Lagatori, Radmanci, Trpezi, Vrbica, Kalica, Ponor, Trnavice, Bor, Savin Bor, Dašča Rijeka, Javorova, Murovac i Kruščica.
U Kraljevini Jugoslaviji Bošnjaci i Albanci doživljavaju najteže dane u svojoj historiji. Srbijanski kralj-diktator Aleksandar I Karađorđević (1918-1934) zavodi diskriminatorski odnos prema Bošnjacima uskračujući im sva ljudska prava i slobode. Područja Bihora i Pešteri postaju mjesta gdje se odigrava neviđena ljudska tragedija. Nova vlast nije učinila ništa da se poboljša položaj muslimanskog stanovništva, naprotiv, represije su pojačane što je prisililo Bošnjake da se počnu odmetati u šume i prihvatati puške. U tom periodu posebnu surovost prema Bihorcima pokazali su Kosta Pećanac i bihorski Crnogorac Zarija Kuč.
„Napadi na Bihor su bili česti, i u njima su pored pljački vršena i ubistva. U jesen 1918. Godine Zarija Kuč je sa svojom grupom napao kuću Ličine Rašida u Radmancima, a u proljeće 1918., neki Bulatović je sa četom napao Savin Bor i ubio 9 Hrastodera (Sadrija, Bećir, Sejdo, Amir, Vejsel, Alija, Avdija i Umer). Iste godine u Stenicama je ubijen trgovac iz Dašče Rijeke Škrijelj Elez, a 1919. godine je u Bukovoj strani, između Vrbice i Police, ubijen Hadrović Đule, prvak iz Vrbice. Iste godine Crnogorci iz Hazana napali su Dobrodole i ubili jednog starca i dvije žene.“ (Iz knjige „Gornji Bihor“, autora Salije Adrovića, str.91, Berane, 1995.)
Galjan Kršić, mula Osman Hrastoder i Đule Agović predstavljaju ličnosti za koje se može reći da su najzaslužniji u odbrani bošnjačkog stanovništva Gornjeg Bihora od 1912. do 1943. godine, nakon čega nastupaju partizani u čijim redovima je bio veliki broj Gornjobihoraca koji su definitivno otklonili opasnost od totalnog uništenja.
UBISTVO GALJANA KRŠIĆA (1934.)
Glavni zadatak Koste Pećanca i Zarije Kuča bio je uhvatiti i likvidirati Galjana Kršića i hodžu Osmana Hrastodera, tada najuglednije ljude Gornjeg Bihora. Nakon neuspjeha koji je u toj akciji doživio Kosta Pećanac, drugi zločinac po imenu Zarija Kuč, uspjeva da, mučki, iz zasjede, likvidira Galjana Kršića.
„Galjan je na čelo Petnjičke opštine došao 1927. godine. Na to mjesto biva ponovo biran na izborima 1933. godine. Galjan je ujedno dijelio mandat narodnog poslanika u skupštini Kraljevine Jugoslavije sa Zarijom Joksimovićem. Dvije godine je trebao da bude poslanik Galjan Kršić, a dvije Zarija Joksimović. Da ne bi Zarija dijelio mandat sa Galjanom, on organizira njegovu likvidaciju. Galjan Kršić je ubijen 1934. godine na Stenicama nadomak Petnjice. Ubio ga je Zarija Kuč po zadatku.“ (Iz knjige „Sandžački gazija Osman Hrastoder“, autora Zumbera Muratovića, str. 25, Sarajevo, 2002.)
Autor ovog teksta je u ljeto 1996. u Istanbulu, u Turskoj, sreo gornjobihorca Sinana Ličinu (1915-1996) rodom iz Radmanaca, koji je objasnio kako su vršene pripreme i samo ubistvo Galjana Kršića.
„Dan prije ubistva, Galjan je u svojstvu predsjednika opštine Petnjica krenuo u Berane 05. maja 1934. godine da podigne pare za školu u Petnjici. Obzirom da je i među crnogorskim stanovništvom uživao veliki ugled, njemu je prije samog polaska u Berane prišla supruga žandarmerijskog narednika Matošića iz Petnjice i upozorila ga riječima: „Galjane, ne idi u Berane busija (op. zasjeda) te čeka!“ Ove njene riječi on je primio ka znanju, ali nije htio da odustane od puta, pa je u Berane krenuo sa dvojicom svojih sinovaca, Šefkijom i Muslijom.
Šefkija je sa sobom nosio karabin pušku a Muslija je imao pištolj. Kada su se vraćali iz Berana izašli su na Policu, čuveno četničko mjesto, i pojahali su konje. Uputili su se na vrh Stenica. Akšam se uhvatio. Došli su niz strane kod turske karaule. Te subote, crnogorski žandari su planski prebačeni u Bukovu stranu. Čuo se pucanj iz zasjede i Galjan je pao. Šefkija je primjetio ubicu i pojurio za njim. Prepoznao je Zariju Kuča. Nanišanio je karabinom i ranio ga. Bježeći kroz šumu Zarija se okrenuo, pucao i ranio Musliju a zatim se spustio na put. Tada ga je primjetio Sefo Muratović, opštinski žandar koji je već saznao da Zarija treba da ubije Galjana. Sefo je pritrčao, uhvatio ranjenog Zariju i kamenom ga dotukao. U njegovim njedrima je pronađen Bošnjaka koje je trebao da pobije. Na tom spisku Galjan je bio na 16 mjestu po redu za likvidaciju. Ovaj spisak mu je predao predsjednik suda iz Berana-Radovan Joksimović. Tu je bilo navedeno 48 Muslimana među kojima su bili i Džeko Šabotić i Šaćir-aga Dervović iz Korita. Kada su stigli žandari sa Bukove strane bilo je već kasno. Zarija je brojao posljednje trenutke života. Njegova majka Savna je stigla i čestitala mu rane riječima: „Ne žali sine, ubio si cara turskoga-Galjana Kršića“. Zarija je uspio da izgovori zadnje riječi: „Od puške pretekoh, a od kamena ne mogadoh“. Nakon što je izdahnuo, žandari su natjerali naše ljude da ga ponesu na Policu u Todorov han“: (Izjava Sinana Ličine, data autoru ovog teksta u Istanbulu u ljeto 1996. godine.)
STRELJANJE ŠEFKIJE KRŠIĆA (1945) – DRUGOG PREDSJEDNIKA
OPŠTINE PETNJICA
Šefkija Kršić je drugi predsjednik opštine Petnjica koji je ubijen od strane crnogorskih nacionalista, ovoga puta obučenih u partizanske uniforme. Znamo da je vođa jugoslovenskih partizana krajem 1943. proglasio opštu amnestiju za sve dojučerašnje neprijatelje, tj. četnike i ustaše, Tada je veliki broj i srbijanskih i crnogorskih četnika obrijao brade, skinuo kokardu i na kapu stavio petokraku.
Međutim, njihova mržnja i skriveni cilj uništenja muslimanskog stanovništva ostao je i dalje u njihovim glavama. Sada su, sa alibijem partizanskih uniformi mogli ponovo, bez straha da će biti kažnjeni, da ubijaju komšije muslimane. Šefkija Kršić je rođen 1893. godine u selu Radmanci nedaleko od Petnjice. Radio je kao pisar u opštini Petnjica sve do 1934. godine kada je izabran na mjesto predsjednika ove opštine. Naslijedio je svog ubijenog amidžu Galjana Kršića. I Šefkija spada u red najuglednijih Bihoraca svog doba. Funkciju predsjednika opštine obavljao je i u toku Drugog svjetskog rata.
Iako se tokom cijelog rata zalagao za mir, nenapadanje i suživot, nova partizansko-komunistička vlast ga ipak osuđuje na smrt. Sud u Beranama ga teretio da je: sarađivao sa Italijanskim i albanskim okupacionim snagama u Gornjem Bihoru. Nakon završetka rata (1945) komandant mjesta Berane bio je Jagoš Ščekić a predsjednik suda Vojo Šćepanović.
Međutim, pravi razlog njegove likvidacije je, po mišljenju mnogih intelektualaca iz Petnjice, je taj što je Šefkija Kršić 1934. godine smrtno ranio Zariju Kuča, ubicu njegovog amidže Galjana Kršića. To mu beranski nacionalisti nikad nisu zaboravili. Drugi razlog je velika imovina koju je Šefkija posjedovao u zemljištu. Njegovim ubistvom komunisti su se domogli najboljeg zemljišta u centru Petnjice na kojem su izgradili Dom kulture i nekoliko kuća za ljude iz vlasti.
Kako napisa gospodin Zumber Muratović u svojoj knjizi „Sandžački gazija Osman Hrastoder“: Što se tiče Šefkijine saradnje sa Italijanima, sarađivao je kao i cijela Crna Gora koju je okupirala Italija. Saradnja sa Albancima je bila u onoj mjeri kako bi se stanovništvo zaštitilo. Albanci su sandžaklijama uvijek bili od pomoći, ali i sandžaklije njima“.
SVJEDOČENJE HILMA RASTODERA O STRELJANJU ŠEFKIJE KRŠIĆA
Zahvaljujući izjavi svjedoka Hilma Rastodera (1923-2005), koju je 1999. godine u Sarajevu dao navedenom autoru Zumberu Muratoviću, ostaće zapamćeno kako su komunisti na brzinu isfabrikovali smrtnu presudu i po kratkom postupku streljali potpuno nevinog Šefkiju Kršića.
Ovako ide Hlmovo svjedočenje:
„Ja sam 1945. godine bio kurir pri Komandi mjesta u Beranama i često sam nosio hranu u zatvoru Šefkiji Kršiću. Bio sam očevidac mnogih događaja u zatvoru i oko zatvora. Gotovo svakog jutra nosio sam doručak u zatvoru rahmetli Šefkiji Kršiću. Bio je to veliki čovjek koji se rijetko rađa. Kada sam mu ponio doručak, posljednje jutro pred pogubljenje, primjetio sam mu suze u očima. Htio je da me poljubi u lice, ali je zadrhtao i poljubio me je u čelo između obrva. Bilo je i meni teško, taj susret neću nikada zaboraviti. Glavni ključar u zatvoru Miladin Vuletić je primjetio suzane oči kod Šefkije pa reče: „Šta je Kršiću, prepao si se.“ Šefkija se okrenuo u pravcu njega pa mu povišenim tonom odgovori: „Miladine Vuletiću, nije me strah, idem čista obraza, na kraju krajeva iza mene ostaju moja djeca. Ali u pitanju je druga stvar. Vidiš ti ovog Hilma Rastodera, radio je kod mene, pa me je strah da se nisam šta ogriješio prema njemu, pa ga molim da mi halali. Imam dosta rodbine i u ovu novu vlast, a dođe vakat da mi on bude od pomoći, svako jutro on meni donosi hranu. Nego nije bitno, dragi Hilmo zamolio bih te da preneseš mojoj Hasibi da skuha mlado jagnjeće meso pa mi sutra donesi i poselami sve tamo u Petnjici ko pita za mene. Poselami mi moje Bihorce“.
Sljedećeg dana Hilmo je rano došao u Berane i po dogovoru ponio doručak sa jagnjećim mesom Šefkiji Kršiću. Hilmo dalje nastavlja priču:
„Sljedećeg jutra ja uranio, lijepo vrijeme, maj mjesec. Kad sam pošao ulicom u Berane, susrećem milicionere: Reha Osmanovića iz Kalice, Rameza Tiganja i pričaju mi: „Sad smo ubili Šefkiju Kršića“ i plaču. Sa njima je bio i Miljo Latić iz Lagatora koji je bio vidno veseo.
Svi trojica su pripadali streljačkom stroju koji je izvršio streljanje Šefkije Kršića. Po Rehovoj i Ramezovoj priči Šefkija se hrabro držao, jedino je prije pogubljenja rekao: „Ja idem svijetla obraza, nikom nisam ništa nažao učinio, samo vas molim nemojte mi pucati u lice. Neki su njegovoj molbi izašli u susret i nisu mu pucali u lice, ali jedan jeste. Streljan je 12. maja 1945. godine u Beranama u naselju Talum. Na toj lokaciji su i u ranijim ratovima vršili likvidaciju ljudi (talumili) pa je po tome naselje i dobilo ime. Na istom mjestu gdje je streljan iskopali su mu mezar i sahranili ga. Ukopali su ga plitko, a ni ruke mu nisu ispravili, pa mu je lakat lijeve ruke strčao iznad zemlje. Ja sam često krišom išao i obilazio njegov grob i nabacivao zemlju da ga psi ne bi raznosili. Primjetili su me moji kolege i izagnali me sa posla. Danas je na toj lokaciji gusto naselje i odprilike mezar Šefkije Kršića se nalazi na mjestu gdje je bila kuća Sulja Rastodera. Zaim Muratović iz Trpeza je bio stražar u tom zatvoru i jedne prilike mi je u tajnosti rekao: „Hilmo, ako dođe presuda Šefkije Kršića i budu riješili da ga streljaju ja to ne mogu izdržati, nego da ja i ti pokušamo nešto da uradimo kako bi ga izvukli iz zatvora, pa neka bude šta god hoće“. Međutim, oni su u nas sumnjali, pa su nas zaobišli. Tako da mi nismo znali uopšte kad će biti izvršena smrtna kazna. Ponudili su bili i Zaimu Muratoviću da bude u jedinici koja izvršava smrtnu presudu (op. streljački stroj), ali je on to, i pored velikog rizika, odbio.Neka mu je halal i ovoga i onoga svijeta“, -završava svoje svjedočenje Hilmo Rastoder.
Bitno je istaći da je u zaštitu Šefkije Kršića stao i pravoslavni živalj. Na Sudu su svjedočili da on cijeli rat nije ruke okrvavio, već je vodio politiku mira i tolerancije. Međutim, ni to nije pomoglo. Pohitalo se sa njegovom likvidacijom. Za izvršenje smrtne kazne bio je, između ostalih, određen i Muratović (Deša) Zaim iz Trpeza. I pored rizika da bude kažnjen on je odbio da izvrši likvidaciju Šefkije Kršića. Zaim je tada rekao: „Ja to ne mogu uraditi, prije bih digao ruku na sebe nego na Šefkiju. U njegovoj kući sam pojeo dosta hljeba i soli, osim toga ja i on smo rodbina“.
Zaim je odbio, ali nisu ostali, koji su učestvujući u takvim poslovima, kasnije imali neke olakšice. Neki Bošnjaci su učestvovali u vlasti, ali su vodili tuđe interese iako su imali veliki broj svojih neriješenih problema. Bilo je boraca Muslimanske milicije , koji su kasnije prešli u partizane, pa su se plašili reakcije nove vlasti, tako da su cijelo poslijeratno vrijeme ćutali. Gornjem Bihoru nisu ništa doprinijeli.“ (Iz knjige Sandžački gazija Osman Hrastoder“, Sarajevo, 2002.)
