Piše: dr. Harun Crnovršanin
U prethodnom tekstu pod naslovom „Najpoznatiji politički zatvorenici iz Sandžaka na Golom otoku“ autor ovog teksta je opisao kako su stradali „informbirovci“, tj. jugoslovenski komunisti- Staljinove pristalice i Titovi protivnici, sa područja obadva dijela Sandžaka. Najpoznatiji primjer je odmetanje tzv. „Bjelopoljske grupe“ koja je brojala 17 članova. Među njima je bilo 16 Crnogoraca i jedan Bošnjak koji se zvao Bajram Brčvak.
Još jedanput ćemo podsjetiti čitaoce kako se ova grupa pobunila i bila likvidirana od strane Titove tajne policije i vojske. Jedan od rijetkih Bošnjaka koji se bavio problematikom stradanja informbirovaca u bivšoj Jugoslaviji bio je rahmetli Ibrahim Šahman iz Bijelog Polja (Akove).
„Nakon objavljivanja Rezolucije Informbiroa od strane Staljina, dolazi do diferencijacije u redovima Komunističke Partije Jugoslavije. Dobar dio njenog rukovodstva i članstva u Crnoj Gori je i dalje podržavao Staljina i njegovu partiju. Najdrastičniji primjer odmetanja informbirovaca i njihovog ubijanja desio se u januaru 1949. godine u sandžačkom gradu-Bijelom Polju, nakon što je došlo do otvorenog sukoba na relaciji Centralni komitet KP Crne Gore i Sreski komitet Bijelo Polje, koji je vodio Ilija Bulatović. On nije krio simpatije prema Rusiji i Staljinu kao ni njegovi najbliži saradnici. Iz CK KP Crne Gore na Cetinju, došlo je naređenje da se smijeni kompletno partijsko rukovodstvo Bijelog Polja. Iste noći Ilija Bulatović je organizovao bjekstvo u šumu sa jednim brojem članova Sreskog komiteta. Plan im je bio da se prebace u Albaniju a onda dalje za Sovjetski Savez. Te noći su se odmetnuli: Ilija Bulatović, Miloš Radonjić, braća Vuksan i Radomir-Rako Jelić, Radovan Meštar, Ratko Bulatović, Velimir Vešović, Rade Vojinović, Milan Čobelić, Radomir Rakočević, Vladimir Bulatović, Nikola Vlahović, Radivoje Bogavac, Brnović i Bubanja čijih se imena ne sjećam. U ovoj grupi je bio i jedan Bošnjak- Bajram Brčvak, službenik Sreskog odbora Bijelo Polje.
Za bjekstvo Ilije Bulatovića i drugih poznatih ličnosti iz Bijelog Polja odmah se pročulo u čitavoj Jugoslaviji. Na lice mjesta odmah je došao Savo Joksimović, tada ministar unutrašnjih poslova sa grupom oficira UDBE: Mićunom Petričevićem, pukovnikom UDBE koji je bio rukovodilac potjere za odmetnicima. U potjeri su učestvovali: članovi UDBE, milicije i vojske, jedan bataljon KNOJ-a iz Beograda i narod, posebno članovi Partije, koji su slijepo i disciplinovano izvršavali sve komande koje je davao Savo Joksimović. U toj opštoj hajci-potjeri, koja je trajala punih 15 dana, učestvovalo je više od hiljadu ljudi. Svi odmetnici na čelu sa Ilijom Bulatovićem bili su ubijeni ili uhapšeni. I Bajram Brčvak je pronađen i ubijen u kući prijatelja kod koga se sakrio.“ (Citat iz istoimene knjige Ibrahima Šahmana).
KO JE BIO BAJRAM BRČVAK?
Prema izjavi Nusreta Brčvaka (1957), Bajramovog bliskog rođaka koji živi u Istanbulu: „Bajram je rođen 16.12.1913. u selu Rasovu kod Bijelog Polja, u siromašnoj seljačkoj porodici od oca Naila i majke Đule (rođene Mahmutović). Otac mu je radio kao čipčija obrađujući tuđa imanja bogatih ljudi u Bjelopoljskom srezu. Bajram je ostao bez majke kad je imao dvije godine. Otac mu se ženio nakon Đuline smrti još tri puta, pa je Bajram rastao pored tri maćehe koje su mu posvećivale veoma malo pažnje. Iako je bio slabog materijalnog stanja uspio je da završi osnovnu školu 1925. godine kao jedan od najboljih učenika.
Dalje školovanje nije mogao da nastavi zbog siromaštva iako je imao veliku želju, pa je počeo da radi na svom malom seoskom imanju i tako zarađuje za život. Otac mu je bio fizički iscrpljen pa je Bajram počeo da radi na imanjima bogatijih seljaka za nadnicu kako bi izdržavao sebe i svoju familiju. Godine 1927. odlazi da radi na izgradnji puteva širom Kraljevine Jugoslavije. Radio je sve do 1940. godine, prvo kao radnik a kasnije kao nastojnik i poslovođa. Tokom svojeg rada kod privatnih preduzetnika osjetio je bespravnu eksploataciju radnik, što mu je mnogo smetalo, je riječu i djelom ustajao protiv toga zbog čega je često bio i pod prismotrom žandara. Na odsluženje vojnog roka odlazi 1940. godine u Sarajevo u 10. Pješadijski puk, a kapitulacijom Kraljevine Jugoslavije vraća se u rodno mjesto Rasovo kod Bijelog Polja. Priključuje se Komunističkoj partiji Jugoslavije.“
Trinaestojulski ustanak u Crnoj Gori (Sandžaku) protiv italijanskog okupatora
U martu 1941. generalni sekretar KPJ Tito izdaje proglas narodima Jugoslavije protiv kapitulacije i upozorava narod da tadašnja vlada „Cvetković-Maček“ pregovara sa Njemačkom o komadanju Jugoslavije. To se i desilo, jer je ta vlada 25. marta 1941. potpisala u Beču pristupanje Trojnom paktu. Narod ovaj izdajnički čin nije prihvatio, pa je grupa oficira 27. marta 1941. izvršila vojni puč i zbacila vladu Cvetković-Maček. Osnovana je nova vlada na čelu sa generalom Dušanom Simovićem. Narod je ovaj puč primio sa oduševljenjem a u zemlji se razvija široki patriotski i antifašistički pokret.
Dvadeset sedmog marta 1941, održane su demonstracije i u Bijelom Polju u kojima učestvuju zanatlije, građani, radnici, seljaci, žene i omladina. Pod rukovodstvom Rifata Burdžovića-Trša 13. jula 1941. formiraju se oružani ili gerilski odredi koji razoružavaju žandarmerijske stanice u Mojkovcu, Šahoviću i kreću u pravcu Bijelog Polja gdje se nalazio italijanski garnizon. Partizanski gerilci osvajaju i Bijelo Polje nakon čega nastaje veliko oduševljenje kod naroda. U oslobođenom Bijelom Polju se 21. jula 1941. formiraju se bataljoni i organi narodne vlasti. U ovom ustanku protiv italijanskog okupatora učestvovao je i Bajram Brčvak. Međutim, sloboda u Bijelom Polju nije dugo trajala. Naredbom Benita Musolinija od 25. jula 1941. godine, jake italijanske trupe na čelu sa komandantom Pircijem Birolijem, kreću u slamanje trinaestojulskog ustanka u Crnoj Gori.
Privremena vrhovna komanda NOV za Crnu Goru, Boku i Sandžak obavijestila je avgusta 1941. Vojni komitet Bjelopoljskog sreza o situaciji i izdala naređenje da se ustaničke trupe povuku sa položaja i raspuste kućama i da se neprijatelju ne pruža nikakav otpor kako bi se sačuvali ljudski životi. Ustanici su napustili Bijelo Polje 07. avgusta a italijanska divizija „Venecija“ (čija je komanda bila u Beranama) ušla je i reokupirala ovaj grad 19. avgusta 1941. godine.
Četnička ofanziva u Limskoj dolini za Božić 1943. godine
Nakon dolaska italijanskih kaznenih ekspedicija Bajram Brčvak je sve do početka 1943. bio pozadinski radnik kod svoje kuće u Rasovu. Kada su četnici Pavla Đurišića, iznenada, početkom januara, za pravoslavni Božić, počinili genocid nad bošnjačkim stanovništvom, Bajram Brčvak je bio primoran da napusti Rasovo i krene, sa ostalim izbjeglicama, u pravcu Rožaja. U junu 1943., konsolidovane i udružene snage muslimanskih milicija sa prostora Bihora i Pešteri razbijaju četnike u Limskoj dolini. Tada se, sa ostalim izbjeglicama, vraća i Bajram Brčvak i istog mjeseca pridružuje partizanskom pokretu, radeći prvo kao pozadinac a kasnije pristupa Četvrtom bataljonu Bjelopoljskog partizanskog odreda sa kojim učestvuje u borbama protiv Njemaca na planini Jadovnik prema Sjenici. Partizanima se, kao skojevka pridružuje i njegova sestra Amira. Međutim, zbog bolesti Bajram biva otpušten iz jedinice. Ponovo odlazi u Rožaje gdje je uhapšen od strane albanskih žandara. Nakon kraćeg vremena, na intervenciju naprednih omladinaca ovog kraja, pušten je iz zatvora. Nastanjuje se nedaleko od Rožaja gdje, kao pozadinac, i dalje održava vezu sa partizanima. Poslije oslobođenja Rožaja, krajem 1944. godine, Bajram Brčvak radi u Komandi mjesta gdje mu je bio povjeren Radni bataljon sa kojim je podizao ratom porušene mostove na putu Rožaje-Tutin. Od 01. maja do 01. novembra 1945. radi kao građevinski nadzornik istog puta. Od 01. novembra 1945. do kraja maja 1946. obavljao je posao građevinskog referenta pri Sreskom narodnom odboru u Rožajama. Spajanjem Rožajskog i Beranskog sreza, a na ličnu molbu, Baram je premješten na istu funkciju u Bijelo Polje. Na tom položaju ostaje sve do januara 1949. kada je, kao informbirovac, ubijen od strane agenata UDBE.
Ubistvo Bajrama Brčvaka u Rasovu kod Bijelog Polja
Bajram se nakon rata, u vrijeme Informbirova 1948., kada je Tito prekinuo sa Staljinom svaku vezu, otvoreno stavio na stranu Ruske komunističke partije i Staljina. Pripadao je grupi crnogorskog komuniste Ilije Bulatovića koji je bio na čelu Sreskog komiteta Bijelo Polje. Nakon što je čuo da će biti uhapšen odmetnuo se u šumu zajedno sa grupom informbirovaca Iljije Bulatovića. Bajram je bio jedini Bošnjak-musliman u toj grupi. Prema riječima Nusreta Brčvaka iz Istanbula: „Bilo je to vrijeme kada je vladala velika špijunaža i kada niko nikome nije ništa vjerovao. Strah se uvukao u svaku kuću. Bajram je svratio kod svog zeta Džema Mekića večerao, zadržao se oko dva sata i krenuo ka svojoj kući da se vidi sa svojom familijom. Međutim, bio primjećen, uhapšen i odveden u zgradu mjesne kancelarije čiji je predsjednik bio Medo Kovačević. U pratnji trojice udbaša Bajram Brčvak je izveden i streljan kod škole u Rasovu.
Bajram Brčvak bio je u braku sa Hedijom Hadžibegović (1918), iz sela Buturiće kod Belopoljske Bistrice, imao je sina Hajra (1941) i ćerku Nadiru (1944).